Ομιλία Άκη Ζαμπάρτα στην ημερίδα του Υπουργείου Γεωργίας

Στόχος μου σ’ αυτή την παρουσίαση είναι η  περιγραφή του γενικού σκηνικού της αμπελοοινικής βιομηχανίας στην Κύπρο, πού βρισκόμαστε τώρα, ποιες διαφοροποιήσεις έχουν επιτευχθεί ή επιβληθεί και που πρέπει να πάμε.

Ιστορικό

Θα ξεχωρίσω τέσσερις περιόδους

1960-1990

1990-2004

2005-2010

2011- ;

1960-1990

Όλη αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από μια ανάπτυξη των αμπελώνων, μια κούρσα παραγωγής ποσοτήτων και από τη προσπάθεια της βιομηχανίας να τις απορροφήσει, να της μετατρέψει σε προϊόντα χύμα και να τα εξαγάγει.

 Η κατανάλωση στην Κύπρο (12-13 λίτρα κατά κεφαλή) ήταν πάρα πολύ χαμηλή για να απορροφήσει την παραγωγή, κάπου 600 κιλά σταφύλι κατά κεφαλή. Από λογαριασμούς που είχα κάνει τότε είχαμε, σαν κράτος,  τη μεγαλύτερη κατά κεφαλή παραγωγή στον κόσμο. Μόνο η Κρήτη στην προφυλλοξηρική της εποχή, αλλά αυτή είναι μέρος της Ελλάδας, είχε μεγαλύτερη κατά κεφαλή παραγωγή.

Επειδή, παρά τις δυσκολίες, η οινοβιομηχανία της Κύπρου κατάφερνε να εξάγει την παραγωγή της, είτε με διακρατικές συμφωνίες, είτε με επαφές με μεγάλους οίκους στο εξωτερικό, αλλά και με διαφοροποιήσεις της παραγωγής από σταφίδα σε συμπυκνωμένο χυμό σταφυλιού, από διάφορους τύπους κρασιών σε αποστάγματα, αναπτύχθηκε μια αμπελουργία βασισμένη κυρίως στην ποσότητα.

 Οι οινοβιομηχανίες σχεδιάστηκαν για την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων κρασιού ή άλλων οινικών προϊόντων χύμα. Με τα υλικά της εποχής. Οι παλιότεροι έχουμε υπόψη τις δεξαμενές μεγαθήρια των 500 000 λίτρων ή ακόμη ενός εκατομμυρίου λίτρων, τους μεγάλους συμπυκνωτήρες κενού για παραγωγή συμπυκνωμένου γλεύκους, τα πανύψηλα διυλιστήρια. Όλα αυτά είναι τώρα αδρανή. Το τέλος μιας εποχής.

Οι τύποι των κρασιών που παράγονταν δεν είχαν και μεγάλες απαιτήσεις από πλευράς αξιοποίησης των οινολογικών χαρακτηριστικών. Το ενδιαφέρον των οινοποιών τότε επικεντρωνόταν περισσότερο στην υγιεινή κατάσταση των σταφυλιών και στην περιεκτικότητα σε σάκχαρο παρά σε αρωματικά και οργανοληπτικά χαρακτηριστικά.

Ας μη βιαστούμε να κρίνουμε την τότε πολιτική και τις τότε οινολογικές πρακτικές, γιατί ήταν οι μόνες διέξοδοι απορρόφησης των ποσοτήτων και, η τότε κρατική πολιτική των επιδοτήσεων διευκόλυνε και αμπελουργούς και οινοπαραγωγούς. Διατήρησαν δε την αμπελουργία μας.

1990 – 2004

Είχαμε τις επιτυχίες μας, αλλά άρχισαν να φαίνονται τα πρώτα σημάδια ανάγκης της αλλαγής. Η κατάργηση ορισμένων προνομίων λόγω κοινοπολιτείας, η εφαρμογή της Ευρωπαϊκής νομοθεσίας όσον αφορά τις ονομασίες (κυρίως για το sherry), οι αλλαγές πολιτικής διαφόρων χωρών κλειδιά περιόριζαν τις εξαγωγές.

Πάλι θυμόμαστε τις δυσκολίες πια παραλαβής των ποσοτήτων, τις χωματερές, την καταστροφή της παραγωγής, τις μαζικές εκριζώσεις.

Ξαναγυρίσαμε στο αμπέλι και κοιτάξαμε τις ποικιλίες. Όσες είχαν εισαχθεί το 1950. Θέλαμε να τις ξαναφυτέψουμε. Ατέλειωτες συζητήσεις, ποιες, πού, πειραματισμοί χωρίς σοβαρή επιστημονική έρευνα, προώθηση ακαταλλήλων ποικιλιών που αναγκαστήκαμε τελικά να εκριζώσουμε.

Αυτή την περίοδο συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά και σε άλλες παραμέτρους. Περιοχές, ποικιλίες, καλλιεργητικές πρακτικές, νέο σχεδιασμό οινοποιείων. Άρχισαν να δημιουργούνται μικρά οινοποιεία στις αμπελουργικές περιοχές. Και αυτό ήταν καλό.

Επιπρόσθετα συνειδητοποιήσαμε την ανάγκη διαφοροποίησης της παραγωγής μας στις αυτόχθονες μας ποικιλίες. Και τότε σαν οινολόγος μιας μεγάλης βιομηχανίας ξεκινήσαμε την προσπάθεια εντοπισμού και ταυτοποίησης των σπάνιων για τον κυπριακό αμπελώνα αυτών φυτών. Και δημιουργήθηκαν με τη βοήθεια του κράτους, αλλά και με περιορισμούς, μεγάλοι αμπελώνες με όσα μοσχεύματα ήταν διαθέσιμα, και δεν ήταν πολλά. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Μας ενδιαφέρει τώρα το γεγονός της διάσωσής τους.

2005-2010.

Το καθεστώς της Ευρωπαϊκής Ένωσης ισχύει και στην Κύπρο. Αποτέλεσμα, η εποχή των κρασιών χύμα, των αμπελιών ποσοτήτων, των μεγάλων οινοβιομηχανιών τέλειωσε. Τα μικρά οινοποιεία πλήθυναν στους  αμπελότοπους, οι μεγάλες βιομηχανίες ίδρυσαν τα δικά τους.

Άλλαξαν όμως και οι απαιτήσεις από το αμπέλι. Και αν η βιομηχανία έκανε τη μεγάλη στροφή, ο αμπελώνας δεν ακολούθησε.

Δεν είναι της παρούσης να εξηγήσουμε ή να ερευνήσουμε τους λόγους. Αποτελούν αντικείμενο άλλου κλάδου. Αλλά, ας δούμε τι έχουμε και αυτό θα μας οδηγήσει να δούμε τι χρειάζεται να γίνει αφού ο στόχος μας πρέπει να είναι  η συμπερίληψή μας στον οινολογικό χάρτη της παγκόσμιας παραγωγής. Και πιστεύω χωρίς ένα σοβαρό, μελετημένο αμπελώνα οι προοπτικές μας θα περιορίζονται στο μέτριο ερασιτεχνικό επίπεδο.

2011- ;

• Έναν αμπελώνα κατατεμαχισμένο, σε πολύ μικρές ιδιοκτησίες.
• Αμπελουργούς κατά μέσο όρο τρίτης ηλικίας ή κατά περίσταση. Απουσία επαγγελματιών.
• Ποικιλίες που οι ιδιαιτερότητες και οι οινολογικές επιδόσεις τους δεν έχουν μελετηθεί στις διάφορες περιοχές και στα διάφορα οικοσυστήματα (terroir)  της κυπριακής γης.
• Απουσία εξειδικευμένων, σωστών φυτωρίων για τηn προμήθεια κατάλληλου πολλαπλασιαστικού υλικού.
• Απουσία επιστημονικής τεκμηρίωσης των λόγων που η φυλλοξήρα δεν ξαπλώθηκε στην Κύπρο.
  •  Αλλά έχουμε:
    • Εισαγωγές έρριζων μοσχευμάτων από την φυλλοξηρική Ευρώπη, με κίνδυνο εισαγωγής της φυλλοξήρας στον αμπελώνα μας.
    • Απουσία σχεδίου για αντιμετώπιση της φυλλοξήρας, αν παρουσιασθεί.
    • Απουσία μελέτης των κατάλληλων αμερικανικών υποκειμένων

 Πέραν του μεγάλου και πολύ σοβαρού κεφαλαίου της φυλλοξήρας που αφορά την επιβίωση του τομέα, άλλα θέματα χρειάζονται επιστημονική έρευνα που τα αποτελέσματα θα βοηθήσουν τους οινολόγους στην αξιοποίηση, τεκμηριωμένη πια, της παραγωγής μας.

 Παραδειγματικά:

• Έρευνα για τις ιδιαιτερότητες βασικών οινολογικών χαρακτηριστικών των ποικιλιών μας, αυτοχθόνων ή εισαχθέντων στα διάφορα υψόμετρα, τύπων εδαφών, ανάλογα με την απόδοση και τις καλλιεργητικές τεχνικές.
• Ανάγκη εισαγωγής και πολλαπλασιασμού νέων ποικιλιών-πράσινος πολλαπλασιασμός.
• Κλιματική αλλαγή. Water stress. Επιδράσεις, στρατηγική αντιμετώπισης.
• Μελέτη των τερπενίων, τουλάχιστον στο Ξυνιστέρι.
• Μελέτη της πολυφαινολικής δομής της ποικιλίας Ξυνιστέρι σε σχέση με την ευαισθησία της στην οξείδωση.
• Μελέτη της πολυφαινολικής δομής των ερυθρών μας ποικιλιών σε σχέση με το υψόμετρο του αμπελώνα.
• Μελέτη της ιδιαιτερότητας του Μαραθεύτικου και δημιουργία κλώνου που να αυτογονιμοποιείται. Μεγάλο θέμα που άρχισε και σταμάτησε.
• Φυτοφάρμακα και υπολείμματα.
• Βιοδυναμική καλλιέργεια και οργανική καλλιέργεια.
• Γενετική των κυπριακών αυτοχθόνων ποικιλιών.
• Φυσιολογία των κυπριακών ποικιλιών.

Σίγουρα υπάρχουν και άλλα θέματα έρευνας. Αυτή είναι μια πρώτη απαρίθμηση για προβληματισμό για τους σκοπούς της ημερίδας.

Τα πιο πάνω θέματα αποτελούν βασικές θεμελιώδεις ενότητες που μας είναι απαραίτητες για να μπορέσουμε να κτίσουμε μια σοβαρή οινολογία.

Οι Κυβερνητικές υπηρεσίες  δεν απέδωσαν πολλά στον τομέα της έρευνας. Έχει επιτελεσθεί σημαντικό έργο, αλλά όχι στον τομέα αυτό. Πολύ λίγα δημοσιεύματα, απουσία συστηματικής επιστημονικής  δουλειάς, κατεύθυνσης, ερευνητικών στόχων.

Πάλι, ας μη βιαστούμε να κρίνουμε. Ο ρόλος τους  ήταν διαφορετικός, μιας πιο πρακτικής προσέγγισης, για άμεση εφαρμογή. Υπήρχαν πολλά να γίνουν και έγιναν. Η καταγραφή των αμπελώνων και η δημιουργία του αμπελουργικού μητρώου, οι υποδειγματικοί αμπελώνες και οι μικροοινοποιήσεις στα οινολογικά εργαστήρια για την καταλληλότητα των εισαχθέντων ποικιλιών, η αναλυτική παρακολούθηση στα χημεία των υπηρεσιών και παρουσίαση των αποτελεσμάτων.  Εφαρμογή της Κυπριακής και Κοινοτικής νομοθεσίας. Βοήθεια και συμβουλές στα τοπικά οινοποιεία. Το μεγάλο έργο της αναδιάρθρωσης του αμπελώνα και η παραγωγή πολλαπλασιαστικού υλικού. Και άλλες αναγκαίες προτεραιότητες σε μια περίοδο αλλαγής.

Σαν παρένθεση, για τη νομοθεσία πρέπει να πω ότι χρειάζεται αναθεώρηση. Να είναι πιο κοντά στις πρακτικές των θερμών χωρών. Να βασίζεται περισσότερο στα γεωλογικά,  κλιματικά και επιστημονικά δεδομένα. Για τα κρασιά με ένδειξη γεωγραφικής προέλευσης τα κριτήρια να είναι τα πιο πάνω και όχι τα διοικητικά όρια (Λεμεσός-Πάφος), που δεν σημαίνουν από πλευράς οινολογίας απολύτως τίποτα και που δένουν τα χέρια των οινολόγων.

Σίγουρα η δημιουργία και η λειτουργία του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου Κύπρου αποτελεί έναν μεγάλο σταθμό και μια μεγάλη πρόκληση για τον τομέα. Η απουσία πανεπιστημιακής έρευνας ήταν για τον τομέα ένα μεγάλο έλλειμμα.

Τώρα πια είναι ο καιρός της συνεργασίας, της δημιουργίας της γνώσης και της προώθησής της. Με τη συνεργασία του Πανεπιστημίου, των Κυβερνητικών υπηρεσιών και του ιδιωτικού τομέα. Ας μη κάνουμε όμως τα λάθη του παρελθόντος. Να καταρτισθούν τα κριτήρια επιλογής των θεμάτων, ανάλογα με τη σπουδαιότητα και τη σημασία τους, το επίπεδο προτεραιότητας, τα ερευνητικά πρωτόκολλα. Αντικειμενικά.

Να εξευρεθούν οι αναγκαίοι πόροι και εδώ όλοι πρέπει να συμβάλουν.

Προοπτικές

Σίγουρα τα πράγματα δεν είναι εύκολα. Υπάρχουμε και λειτουργούμε σε ένα καθεστώς παγκοσμιοποίησης. Και ισοπέδωσης. Οι πιθανότητες επιτυχίας μας δεν είναι πολλές και δεν έχουμε τους χρηματικούς πόρους για μεγάλες διεθνείς εκστρατείες.

Έχουμε όμως την ιδιαιτερότητά μας με την απουσία φυλλοξήρας, τις αυτοφυείς αυτόχθονες ποικιλίες, την ιστορικότητα του αμπελώνα μας. Να γίνουν προσπάθειες να αναγνωρισθεί και να ενταχθεί κάτω από έναν οργανισμό, όπως την UNESCO, σαν παγκόσμια κληρονομιά. Ή σαν ιστορικός αμπελώνας της Ευρώπης. Είναι ο μόνος αυτοφυής ευρωπαϊκός αμπελώνας και πρέπει να τον διαφυλάξουμε.

Οι ποικιλίες μας, αυτός ο εθνικός πλούτος. Αφού μελετηθούν και ταυτοποιηθούν αποτελούν ένα άλλο μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα. Μας δίδει επιχειρήματα.

Δεν θα κατακτήσουμε αγορές. Θα είμαστε πάντα ένας μικρός παραγωγός που απευθύνεται σε ένα εξειδικευμένο κοινό. Δεν έχουμε όμως και τεράστιες ποσότητες να διαθέσουμε.

Από τις επιτυχίες μας σε διεθνείς διαγωνισμούς, από σχόλια κριτών και οινογράφων συμπεραίνουμε ότι μπορούμε να παράξουμε, και παράγουμε, κρασιά διεθνούς κλάσης. Η ποιότητα υπάρχει. Να μελετηθεί στις παραμέτρους της, να αιτιολογηθεί και να προβληθεί σαν η ιδιαιτερότητα αυτής της μικρής ευρωπαϊκής χώρας.

Όλοι αναμένουμε από το ΤΕΠΑΚ, σαν Πανεπιστήμιο με έντονη ακαδημαϊκή ερευνητική κατεύθυνση, να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο και καθοριστική συμμετοχή. Διαθέτει τους επιστήμονες ερευνητές και τον εξοπλισμό. Σε πολύ ψηλό επίπεδο.

Κατά μένα μόνο έτσι. Ο ιστορικός αμπελώνας και οι αυτόχθονες ποικιλίες. Η επιστημονική μελέτη και η τεκμηρίωση.

Μιλώ σαν ένας οινοποιός που αφιέρωσε τη ζωή του και τις δυνάμεις του σ’ αυτόν τον όμορφο τομέα. Που είναι τόσο συνδεδεμένος με την ιστορία μας, με την κουλτούρα μας, με την ταυτότητά μας. Και που αξίζει να του δώσουμε την πρέπουσα σημασία στη σύγχρονη πραγματικότητα, με σύγχρονη σκέψη και σύγχρονη προσέγγιση. Αργήσαμε.

Άκης Ζαμπάρτας

02/05/2011