Οι κοσμοπολίτες

Ο Γιάννης Τσαρούχης έγραψε κάποτε: «Χρειάστηκε να ζήσω πέντε χρόνια στο Παρίσι, για να καταλάβω πως για να γίνω κοσμοπολίτης, πρέπει πρώτα να είμαι Έλληνας». Ίσως μερικοί αναρωτηθούν ποιος ήταν αυτός ο Τσαρούχης και τι γυρεύει η αναφορά του σε μια σελίδα αφιερωμένη στον οίνο. Ο Γιάννης Τσαρούχης, για όσους δεν τον γνωρίζουν, ήταν ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ζωγράφους του εικοστού αιώνα, ένα κεφαλόσκαλο στην ελληνική ζωγραφική. Έργα του κοσμούν όχι μόνο την Εθνική Πινακοθήκη και άλλα ιδρύματα στην Ελλάδα και τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και αρκετές σημαντικές ιδιωτικές συλλογές σε κάθε γωνιά της υφηλίου. Σήμερα, παρά την οικονομική κρίση που έχει πλήξει την Ελλάδα και κάθε τι ελληνικό, τα έργα του Τσαρούχη συγκαταλέγονται ανάμεσα σε εκείνα τα ελάχιστα που όχι μόνο δεν είδαν τις τιμές τους να πέφτουν, αλλά, αντιθέτως, να ανεβαίνουν. Γιατί όμως όλη αυτή η πίστη στο έργο αυτού του ζωγράφου; Τι είναι εκείνο που το κάνει να ξεχωρίζει ανάμεσα στις χιλιάδες των έργων της ελληνικής ζωγραφικής; Είναι η μόδα, μια πρόσκαιρη τάση, είναι το μοντέρνο του χαρακτήρα τους, η χρωματική τους παλέτα, τι; Η απάντηση είναι πολύ απλή: το έργο του Τσαρούχη ανεβαίνει διαρκώς στα μάτια του συλλέκτη γιατί είναι ελληνικό. Αποπνέει Ελλάδα, όχι με την τουριστική αντίληψη του όρου, αλλά με την ουσιαστική. Ο Τσαρούχης κατάφερε να προσλάβει όλες τις τότε ευρωπαϊκές, και όχι μόνο, καλλιτεχνικές αντιλήψεις και να τις υποτάξει κριτικά στη δική του ελληνική ετερότητα. Προσέλαβε τις τότε καλλιτεχνικές αξίες του Παρισιού, όπου έζησε, όχι για να τις μιμηθεί ή για να τους επιτρέψει να τον ξιπάσουν, αλλά για να τις εντάξει στη δική του πολιτιστική ιδιοπροσωπία.

Ομοίως, το κρασί, ως τέχνη, δεν εμφανίζει σημαντικές διαφορές από τη ζωγραφική, τη μουσική κι όλες τις υπόλοιπες τέχνες. Οι βασικές αρχές όλων των τεχνών παραμένουν ουσιαστικώς οι ίδιες, όσο κι αν αυτό ξενίζει ενδεχομένως κάποιους. Το κρασί, ως βαθύτατα πολιτιστικό αγαθό, θα πρέπει να το αντικρίζει κανείς ως έκφραση του τόπου και του ανθρώπου που το γέννησε. Συνεπώς, ένας οίνος δεν μπορεί ποτέ να αποσπάται ούτε από τον τόπο καταγωγής του ούτε από την κουλτούρα αυτού που καλλιέργησε το αμπέλι και δημιούργησε το τελικό χαρμάνι. Γι’ αυτό κι ένα κρασί, ένα οποιοδήποτε κρασί, έχει τόσο μεγαλύτερη αξία όσο αυθεντικότερο, πιο ανεπιτήδευτο και πιστότερο στον τόπο και στον άνθρωπο που το έφτιαξε είναι.

Τι είναι, όμως, αυθεντικό, τι εστί ανεπιτήδευτος οίνος; Μια πρώτη απλοϊκή απάντηση θα ήταν: αυθεντικό είναι το κρασί που γίνεται από τοπικές ποικιλίες και που προέρχεται από παραδοσιακά καλλιεργημένους αμπελώνες. Είναι, όμως, αυτό αρκετό, προκειμένου να χαρακτηριστεί ένα κρασί ως αυθεντική έκφραση του τόπου και του πολιτισμού που το γέννησαν; Κατά την άποψή μου, όχι, γιατί εάν τρυγάς τα σταφύλια μιας τοπικής έστω ποικιλίας, φερ’ ειπείν, του Μαραθεύτικου, και αφήνεις το κρασί μετά τη ζύμωση να ωριμάσει για δύο ή και τρία χρόνια σε αποκλειστικώς καινούργια βαρέλια αμερικανικής δρυός, φορτώνοντας τον οίνο με ξύλο και βανίλια, δεν μπορείς να ισχυρίζεσαι πως αυτό είναι ένα αυθεντικό, ένα πιστό στην καταγωγή του πόνημα, αφού η δρυς θα έχει σαρώσει στο διάβα της τα πάντα. Κάθε ιδιοπροσωπία, κάθε ιδιαιτερότητα, γεωγραφική, πολιτιστική, οινοποιητική ή άλλη θα έχει για πάντα χαθεί. Η απλή λοιπόν προσκόλλησή μας σε μια αναλλοίωτη, αλλά όχι αναγκαστικά εποικοδομητική, παράδοση, και η επιμονή μας να καταπιαστούμε αποκλειστικά με τα γηγενή κρασοστάφυλα, δεν εξασφαλίζουν απαραιτήτως το ιδιαίτερο της πρότασής μας.

Από την άλλη, η ανεξήγητη και αναίτια εμμονή μας να φυτεύουμε και να οινοποιούμε κρασιά από ξενικές ποικιλίες οιναμπέλου, δεν αποτελεί κριτήριο κοσμοπολιτισμού, ούτε ευκαιρία να συγκριθούμε με τους συναδέλφους οινοποιούς της αλλοδαπής και να βγούμε ευνοημένοι.

Η ετερότητα της οινικής μας πρότασης, η ποιότητα και η αυθεντικότητά της δεν είναι τόσο απλά ζητήματα όσο ενδεχομένως νομίζουμε. Γιατί αυτή η ετερότητα δεν θα πρέπει απλώς να εδράζεται σε επιφανειακά δεδομένα, αλλά να εισχωρεί στα ενδότερα της δράσης και του βίου μας. Αυθεντικό είναι ότι απροσποίητα, ανυποχώρητα και συνειδητοποιημένα τελείται από οινοποιούς που έχουν γνωρίσει το διαφορετικό, το έχουν υποτάξει και χωνέψει κριτικά, και απαλλαγμένοι από κάθε ανάγκη μίμησης μορφώνουν τη δική τους πρόταση, η οποία δεν εστιάζει μόνο στην ποικιλία, που θα πρέπει όντως να είναι τοπική, αλλά και στον τρόπο φύτευσης, καλλιέργειας και οινοποίησής της. Μια πρόταση που εστιάζει, επιπλέον, στον τρόπο ανέγερσης των οινοποιητικών μας μονάδων, στη γλώσσα που χρησιμοποιούμε στις ετικέτες μας, στο αν πιθηκίζοντας τους ξένους αναγράφουμε «single vineyard syrah» ή «matured in oak barrels» ή «unfiltered wine» και τα όμοια. Η ταυτότητα, βλέπετε, δεν έχει να κάνει με το τυπικό αλλά με το ουσιώδες. Και η αντιγραφή και ο μιμητισμός ουδέποτε ενέπιπταν στη σφαίρα του ουσιώδους.

01/04/2018